İÇİNDEKİLER

    HÜCRE NEDİR

    HÜCRE ÇEŞİTLERİ

    HÜCRE YAPI MALZEMELERİ

       A) HÜCRE ZARI

       B) ÇEKİRDEK

       C) ORGANELLER

       D) SİTOPLAZMA

HÜCRE NEDİR

Hücre, çok hücreli canlılardaki en küçük yaşam birimidir. Hücre, canlının tüm yaşam özelliklerini taşıyan ve uygun koşullarda yaşamını tek başına sürdürme yeteneğine sahip temel yapı ve işlem birimidir. … Hücreler yapılarını oluşturan, zar-enzimler ve organelleri sayesinde canlılıklarını sürdürürler.

Varlığı ilk defa 1665 yılında Robert HOOKE tarafından tespit edilen ve cellula (odacık=hücre) olarak adlandırılan
hücre, ancak mikroskop yardımıyla görülebilmektedir.Organellerinin görülebilmesi için elektron mikroskobu gereklidir: İnsan vücudunda trilyonlarca (yaklaşık olarak
75 trilyon) hücre vardır. Bu sayının yaklaşık 1/3’ünü eritrositler oluşturur.

A)Prokaryot (Prokaryotik) hücreler

Prokaryotlar ya da Prokaryota; bakteriler, mavi-yeşil algler, riketsiyalar, aktinomisetler ve mikroplazmaların gruplarının dahil olduğu; gerçek çekirdek zarları ve membrana bağlı organelleri olmayan, fosfolipid barındıran hücre duvarı ve tek helezonlu DNA molekülü hücre içinde serbest halde bulunan mikroorganizmaları kapsayan canlılar üst alemdir.

Organeller ve karmaşık sitoplazma yapısı bu canlılarda bulunmaz. Mavi-yeşil algler çekirdeksiz hücrelerin en gelişmiş kolunu oluşturur. Hemen hemen hepsi kromozom olarak proteinle çevrilmiş çember şeklinde bir DNA zinciri içerirken, mitoz bölünme yapmazlar. Her hücrede haploit olan tek kromozom, açılarak bir hücrenin bir ucundan diğer ucuna hareket ederek kendini eşlediğinde, hücre bölünür.

B)Ökaryot (ökaryotik) hücreler

 Ökaryot hücreler bir çekirdek kılıf ile çevrilmiş bir çekirdek ve sitoplazmadan oluşurlar.Ve dış taraftan bir hücre zarı ile çevrilmişlerdir. Çekirdekli hücreler üstlenecekleri özel
görevlere göre farklılaşarak özel şekiller alırlar ve buna göre yapılarında farklılık görülür. Ökaryot hücreler kas ve sinir hücreleri gibi çok farklılaşabilirler veya üreme hücreleri embriyonik blastomerler gibi çok az farklılaşabilirler. Yahut bazı epitel ve bağ dokusu hücreleri gibi nisbeten basit olurlar.

HÜCRE YAPI MALZEMELERİ

A) HÜCRE ZARI

“Plazma zarı” da denir. Hücreyi dış ortamdan ayıran, seçici geçirgen canlı yapıdır. Hücreyi çevreleyen birim zar ortalama olarak 75 Angström (75×10-7 mm) kalınlığındadır. Birim zar içte ve dışta birer protein tabakası ile ortada bir lipid katından yapılmıştır. Elektron mikroskobu çalışmaları, zarların lipoproteinlerden yapılmış mozaik şeklindeki fonksiyonel birimler olarak incelenmesinin daha uygun olacağını göstermektedir. Hücre zarı hücreye şekil vermekle kalmaz, besin maddelerinin ve artık maddelerin hücreye giriş çıkışını da ayarlar. Zar aynı zamanda hücrenin koruyucusudur.

Hücre zarı, gözenekli ve yarı geçirgen yapıya sahiptir. Esas yapı taşları lipid ve proteinlerdir. Her hücrenin protein, yağ ve karbonhidrat oranları birbirlerinden farklı olduğu için her hücre zarı, o hücreye özgüdür. Hücreye gelen bütün kimyasal maddeler ve elektriksel iletiler hücre zarı ile alınır.Hücre zarının yapısında protein, yağ ve karbonhidrat bulunur.

Her hücre zarının birbiriyle ilişkili ama birbirinden farklı 4 görevi vardır:

1. Hücre sınırlarının belirlenmesi
2. Çeşitli maddelerin hücre içine giriş-çıkışının
denetlenmesi
3. Sinyallerin tanınması ve belirlenmesi
4. Özel fonksiyonlara ev sahipliği

B) ÇEKİRDEK

Sitoplâzma, hücrenin en büyük ve en önemli maddesidir.Çekirdek dışında kalan ve hücre zarıyla çevrili boşluğu dolduran tüm oluşumlar, sitoplâzma kavramı içerisine girer

• Hücre zarı ile nükleus arasında kalan kısma
sitoplazma adı verilir.
• Solunum, beslenme, sindirim, boşaltım, enerji
üretimi gibi yaşamsal faaliyetlerin sürdüğü
yerdir.
• Sitozol ile organellerden meydana gelmiştir

C) ORGANELLER

 Vücut için organ ne ise hücre için de organel odur. Organelle sözcüğünden dilimize girmiştir. “-elle” son eki küçültme eki olup Türkçedeki “-cık” ekinin karşılığıdır. Türkçedeki tam karşılığıyla organcık(küçük organ)

Hücrelerin, organizmanın canlılık özelliği gösteren en küçük birimi olduğunu biliyoruz. Sahip oldukları bu özelliği,bünyelerinde bulunan çeşitli organeller vasıtasıyla gösterirler.

Genel olarak hücrelerde bulunan organelleri
şöyle sıralayabiliriz: Mitokondri, golgi aygıtı, endoplâzmik retikulum, ribozom, lizozom, sentrozom, peroksizomlar,mikroflaman ve mikrotübüller.

a)Endoplazmik Retikulum

Sitoplazmada besin dolaşımını, yağ ve hormon sentezini sağlayan, hücre zarı ve çekirdek zarı arasında yer almış bir sıra karışık kanallar sistemidir. Üzerinde ribozom bulunmayanlarına “taneciksiz(granülsüz) endoplazmik retikulum” denir ki, burası steroid hormon salgılayan hücrelerde steroid yapımının, diğer hücrelerde ise zehirsizleştirme olayının gerçekleştiği yerdir.Granüllü E.R üzerinde küçük tanecikli ribozomlar bulunduğu için protein sentezi,granülsüz E.R ise yağ sentezi yapar.Ayrıca besin depo etmez

b)Ribozom

Hücrenin en küçük organelidir. Salgı, sinir ve karaciğer
hücrelerinde daha çok bulunur. Protein sentezinde görevli
yapılardır. Endoplâzmik retikulum üzerinde ya da
sitoplâzmada serbest hâlde bulunurlar. Ribozomlarda
sedimantasyon (çökme) kat sayısı 80 S’dir ve 60 S ve 40
S’lik iki ayrı parçaya ayrılabilir. Yapısı, RNA (ribozomal
RNA) ve proteinlerden oluşmuştur.

• Hücrenin protein sentez ünitesidir.
• Sitoplazmada serbest veya ER’a bağlı olarak
bulunabilirler.
• Protein ve RNA’lardan meydana gelir.
• Hem ökaryot hem de prokaryotlarda bulunurlar.

c)Golgi cisimciği

 Golgi cisimciği, aygıtı ya da kompleksi, zarımsı tüp ve keseciklerin bir araya gelmesiyle meydana gelir. Genellikle çekirdeğe yakındır. Bilhassa aktif salgı yapan bez hücrelerinde göze çarpar. Asıl görevinin, hücrenin salgıladığı proteinleri depolamak olduğuna inanılmaktadır. Paketleme ve salgı görevi yapar. Salgı bezlerinin hücrelerinde sayıları daha fazladır. Örnegin; ter bezleri, gibi salgı bezleri bunlara örnektir. Golgi aygıtı büyük çalışmalar sonucu bulunmuştur. Açığa çıkan enerji burada ATP şekline çevrilir. Enerji üretir oksijenli solunum yapar. Enerji üretmekte kullanılır. Hücre dışında salgı yapar.

d)Lizozom

 Hücrede makromoleküllerin ve maddelerin lizozomal yıkılması yaşam için önemli bir prosestir; sfingomiyelin ve karbonhidrat içeren bazı sfingolipidler hücrede az miktarda bulundukları halde bunları yıkan lizozomal enzimler kalıtsal olarak eksik olursa hücrede birikirler ve lizozomal depo hastalıkları denen çeşitli hastalık tabloları ortaya çıkar. Birçok genetik hastalıkta lizozomal enzimlerin yokluğu gösterilmiştir; etkilenmiş hücrelerde sindirilemeyen materyal hücrenin genişlemesine ve normal hücresel işlevlerin bozulmasına neden olur.

e)Mitokondri

Hücrede makromoleküllerin ve maddelerin lizozomal yıkılması yaşam için önemli bir prosestir; sfingomiyelin ve karbonhidrat içeren bazı sfingolipidler hücrede az miktarda bulundukları halde bunları yıkan lizozomal enzimler kalıtsal olarak eksik olursa hücrede birikirler ve lizozomal depo hastalıkları denen çeşitli hastalık tabloları ortaya çıkar. Birçok genetik hastalıkta lizozomal enzimlerin yokluğu gösterilmiştir; etkilenmiş hücrelerde sindirilemeyen materyal hücrenin genişlemesine ve normal hücresel işlevlerin bozulmasına neden olur.

f)Koful

Kofullar, içleri kendilerine has bir özsu ile dolu yapılar olup bitki hücrelerinde hayvan hücrelerinden daha fazla bulunur. Genç hücrelerde küçük, yaşlı hücrelerde ise tek tek ve büyüktür. Kofullar plazmoliz ve deplazmoliz olaylarında rol oynarlar. Bir hücreli hayvanlarda, besinlerin sindirildiği besin kofulları ile fazla su ve zararlı maddelerin atıldığı, boşaltım kofullarının hücre canlılığını koruma da önemli rolleri vardır.

D) SİTOPLAZMA

 Hücre zarı ile çekirdek zarı arasında kalan hücre bölümünü kaplayan, homojen nitelikte, kolloidal ve devamlı değişim halinde bulunan bir eriyiktir. Sitoplazma inorganik maddeler (çeşitli iyonlar metal tuzları, asit ve bazlar), organik maddeler, (protein, yağ, karbonhidrat, nükleik asitler, hormonlar) ve %60-95 arasında değişen sudan ibarettir. Sitoplazmanın içerisinde çeşitli canlı yapılar (organeller) ve cansız yapılar (inklüzyon cisimcikleri) bulunur. Canlı hücre maddesine “protoplazma” denir. Protoplazma, yapı bakımından sitoplazma ve çekirdekten oluşur.

Büyük oranda sudan ibaret olduğu halde ne sıvı ne de katı özellik gösterir yani kolloidal yapıdadır. Sitoplazma çözünmüş ve dağılmış tanecikler içerir. Bu çözünen taneciklerin miktarı hücre türüne göre değişiklik gösterir. İçinde bulunan genel organeller şunlardır:

• endoplazmik retikulum

• mitokondri

• lizozom

• ribozom

• golgi aygıtı

• plastitler

• kloroplast

• koful

• sentrozom

KAYNAKÇA

https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCcre#:~:text=Esas%20yap%C4%B1%20ta%C5%9Flar%C4%B1%20lipid%20ve,protein%2C%20ya%C4%9F%20ve%20karbonhidrat%20bulunur.

http://docs.neu.edu.tr/staff/mahmutcerkez.ergoren/1.Hücrenin%20Yapısı%20ve%20İşlevi_DrErgoren_Diş%20Hekimliği,%20Beslenme%20ve%20Ebelik_6.pdf

https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/2933/mod_resource/content/0/2.%20Hafta%20Hücrenin%20yapısı%20ve%20çeşitleri.pdf

https://www.evrenselritim.com/hucreler/hucre-cesitleri-ve-hucre-organelleri/

HAZIRLAYAN

ADI : KADİR

SOYADI : GÜMÜŞAY

SINIFI : 9/A

NUMARASI : 337