Sosyal Bilgiler

II. Abdülhamid‘in tahta çıktıktan sonra 23 Aralık 1876’da ilan ettiği Kânûn-ı Esâsî, ilk Osmanlı anayasasıdır. II. Abdülhamid’in gözetimi altında Mithat Paşa‘nın başkanlığını yaptığı “Cemiyet-i Mahsusa” adındaki bir kurul tarafından hazırlanan Anayasa’nın oluşturulmasında, 1831 tarihli Belçika ile 31 Ocak 1851 tarihli Prusya anayasaları model alındı. Anayasayı hazırlayan kurulda iki asker, 16 sivil bürokrat (üçü Hristiyan) ve ulemadan 10 kişi yer aldı. Yapılan çalışmalar sonucu hazırlanan tasarı, Heyet-i Vükelâ’dan geçti. 23 Aralık 1876 tarihinde padişahın bir yazısı ile (hatt-ı hûmayun) kabul ve ilân edildi.

 1921 Anayasası

20 Ocak 1921 gün ve 85 sayılı bu kanun, millî devleti yani Türkiye Devleti‘ni kuran ihtilal Anayasası’dır.18 Eylül 1920 tarihinde İcra Vekilleri Heyeti, Meclis Genel Kuruluna, bir “Teşkilât-ı Esasîye Kanunu Lahiyası” hazırlayarak sundu. Bu lahiya, “Encümen-i Mahsus” isimli özel bir komisyona havale edildi. Komisyon raporunu hazırladı. 18 Kasım 1920’den Teşkilât-ı Esasîye Kanunu‘nun kabulüne kadar iki ay sürecek görüşmeler başladı.1921 Teşkilât-ı Esasîye Kanunu’nun görüşülmesi ve kabulünde katı anayasalar için öngörülen özel kurallar (nitelikli çoğunluk vs.) uygulanmamış, adî kanunlar için var olan usûller izlenmiştir.Teşkilât-ı Esasîye Kanunu’nun kabulünde 1876 Kanun-u Esasî’nin değiştirilme usûlünü öngören 116’ncı maddesindeki üçte iki çoğunluk kuralına uyulmamıştır.

Hazırlanma ve şekli yapısı, Türk Kurtuluş Savaşı‘nın olağanüstü şartlarını yansıtır ve 23 madde ile bir madde-i münferideden oluşan 1921 Anayasası, diğer anayasalara oranla kısadır. Hâkimiyetin kayıtsız, şartsız millete ait olduğunu, yönetim usulünün hakkın mukadderatını bizzat ve bifiil idare etmesine dayanır. Teşkilat-ı Esasiye Kanunun ilk şeklinde, devlet başkanlığı makamı yoktur. 29 Ekim 1923 gün ve 364 sayılı Teşkilat Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Tevzihan Tâdiline Dair Kanun’la Cumhuriyet ilan edildi ve Cumhurbaşkanlığı makamı oluşturuldu.