BİYOLOJİ MAYOZ

 Mayoz ve Eşeyli Üreme

-Eşeyli üreyen canlılarda gametlerin(üreme hücrelerinin) oluşumunu sağlayan özel bir bölünme şeklidir.

-Mayoz bölünmenin amacı; kromozom sayısının yarıya inmesini sağlamaktır.

-Bu bölünme ile diploit (2n) hücrelerden haploit (n) hücreler meydana gelir. Bu durum tek bir DNA eşlenmesinden sonra arka arkaya iki hücre bölünmesiyle sağlanır.

-Bu bölünme eşeyli üreyen canlılarda döllenme ile birlikte kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.

Bu bölünme sonunda bir hücreden, kromozom sayısı yarıya inmiş, kalıtsal yapısı değişmiş 4 yeni hücre oluşur.

-Mayoz bölünmede krosing over olursa oluşan hücrelerin dördü de kalıtımsal olarak birbirinden farklıdır. Şayet krossing over olmaz ise mayoz II mitoza benzediğinden dolayı oluşan hücrelerin ikisi birbirine değer ikisi de birbirine ve kendilerini oluşturan hücreye kalıtımsal olarak benzer.

-Bu bölünme dişi bireylerin yumurtalıklarında ve erkek bireylerin testilerindeki diploit ana üreme hücrelerinde görülür.

-Mayozla meydana gelen haploit (n) hücrelere gamet (üreme hücresi) denir.

-Erkek üreme hücresine sperm, dişi üreme hücresine ise yumurta denir.

-Mayoz bölünme, bir birini takip eden Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.

-Her iki bölünmede de mitozda olduğu gibi profaz, metefaz, anafaz ve telofaz evreleri görülür.

-Mayoz I’de kromozom sayısı yarıya iner, mayoz II’de ise kromozom sayısı değişmez.

-Mayoz I de homolog kromozomlar, mayoz II de kromatidler ayrılır.

-Karyokinez (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) Mayoz I ve Mayoz II de birer defa olmak üzere ikişer defa gerçekleşir.

-Mayoz öncesinde interfaz evresi gerçekleşir.

-DNA eşlenmesi bu interfazda bir defa gerçekleşir.

-Sentrozom eşlenmesi iki defa gerçekleşir.

– Üreme ana hücreleri mayoza başlamadan önce interfaz adı verilen bir hazırlık evresi geçirir.

Homolog kromozomların şansa bağlı ayrılma olasılığı;

İnsanda 23 çift homolog kromozom vardır. Onun için sadece homolog kromozomların şansa bağlı olarak kutuplara gitmesine dayalı olarak insanda 2²³ = 8,4 milyon kadar farklı kombinasyonun olması mümkündür

İNTERFAZ

Mitoz öncesinde görülen interfaz gibi burada da DNA replikasyonu gerçekleşir. Böylece her kromozom genetik olarak aynı yapıda olan iki kromatitli hâle gelmiş olur. Bir kromozomdaki kardeş kromatitler sentromer bölgelerinden birbirlerine bağlıdır. Bu evrede sentrozomların eşlendiği de görülür Ayrıca büyüme, solunum, RNA sentezi ve protein sentezi gibi metabolik olayların hızlanması yine üreme ana hücrelerinin interfazında görülen olaylardandır.

2n=4 kromozomlu bir eşey ana hücresinde mayoz bölünmenin evreleri

1. MAYOZ I
2. Karyokinez I
3. Profaz I

-Mayozun en uzun ve en karmaşık evresidir.

-Çekirdekçik ve çekirdek zarı erimeye başlar, profaz I sonunda kaybolur.

-Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom haline gelir.

– İnterfazda kendini eşlemiş olan sentriyoller zıt kutuplara çekilerek aralarında iğ ipliklerini oluştururlar.

-Kromozomlar kinetekorları ile iğ ipliklerine tutunurlar.

-Homolog kromozomlar yan yana gelerek birbirine değmesine kiyazma denir.

-Kiyazma halindeki homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine sarılmasına sinaps denir.

-Homolog kromozom çifti yan yana geldiğinde dörtlü kromatit

grupları oluşur. Bu dörtlü gruplara tetrat denir.

-Sinapsis sırasında homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine dokunan parçacıkları arasında gen değiş tokuşu olur. Bu olaya krosing over denir. Krosing over ile kalıtsal çeşitlilik sağlanabilir.

-Aynı kromozom üzerinde bulunan genler arasındaki mesafe arttıkça krossing over olma olasılığı da artar.

1. MAYOZ II

– Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer. Temel fark mitoz başlangıcında DNA eşlenmesi (replikasyon) olurken mayoz II başlangıcında replikasyon olmamasıdır.

a. Karyokinez II 1. Profaz II Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur. -Sentriyoller zıt kutuplara çekilerek iğ iplikleri oluştururlar. -Kromozomlar kinetekorları ile iğ ipliklerine tutunurlar.
2. Metafaz II -Kromozomların hepsi ekvatoral düzlemde yan yana dizilir ve her kromozoma zıt kutuplardan gelen iğ iplikleri tutunur.
3. Anafaz II -Kromozomların sentromerleri bölünür (yarılır). -İğ ipliklerinin kısalmasıyla kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler -Her bir kromatit artık birer kromozomdur.
4. Telofaz II -Profazın tersi olaylar gerçekleşir. -İğ iplikleri kaybolur. -Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
b. Sitokinez II -Mayoz I sonucunda oluşan 2 hücrenin her birinden ikişer tane haploit (n) hücre daha oluşur. -Böylece sonuçta 2n=4 kromozomlu diploit bir üreme ana hücresinden, haploit (n) kromozomlu 4 yeni hücre oluşmuş olur.

MİTOZ ve MAYOZUN ORTAK ÖZELLİKLERİ

1. DNA eşlenmesi
2. İğ ipliği oluşumu
3. Çekirdek zarı ve çekirdekçik erimesi

4.Kardeş kromatit ayrılması (Mitozda ve mayoz II’de)

5. Sentromer bölünmesi (mitozda anafaz, mayozda anafaz II’de)
6. Mitotik evreler (profaz, metafaz, anafaz, telofaz ve sitokinez) ortak olarak görülür.

MİTOZ ve MAYOZ ARASINDAKİ FARKLAR

MAYOZ I, MAYOZ II ve  MİTOZ ARASINDAKİ FARKLAR