Madde Alış-Verişleri

Madde Alış-Verişleri

Hücre zarından madde geçişinde hücre zarındaki porlar, hücre zarının seçici geçirgenlik ve canlılık etkisinden etkilidir.
Maddelerin hücre zarından geçişine,

•  Molekül çeşidi
•  Molekül büyüklüğü
•  Ortamdaki molekül yoğunluğu
•  Ortamın sıcaklığı

gibi faktörler etki eder.

•  Küçük moleküllü maddeler büyük moleküllü maddelere göre,
•  Yağı çözen maddeler yağı çözmeyenlere göre,
•  Yağda eriyen vitaminleri (A, D, E, K vitaminleri), suda eriyen vitaminleri (B, C vitaminleri) göre,
•  Nötr moleküller iyonlara göre hücre zarında daha kolay geçer.

1.Pasif Taşıma:  Küçük boyutlu moleküllerin enerji harcanmadan başlatma geçmesi ile olan taşımadır.

Pasif Taşımanın Özellikleri:

• Küçük boyutlu moleküller taşınır.
• Hücre enerji harcamaz.
• Taşıma çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğrudur. Çift yönlü olarak gerçekleşebilir.
• Canlı ve cansız hücrelerde çalışır.
• Sıcaklık ve hareket difüzyonu hızlandırır.
• Geçişme moleküllerin kinetik enerjisinde gerçekleşir.
• Geçişme iki ortam arasında madde yoğunluğu dengeleninceye kadar devam eder, sonra durur.
• Pasif taşıma, difüzyon, farklılaştırılmış ve osmoz olmak üzere üç şekilde gerçekleşir.

1. Difüzyon:  Küçük moleküllerin yüksek yoğunlukta bulundukları ortamdan düşük yoğunlukta bulundukları ortama doğru yaptıkları yer değiştirme hareketine  difüzyon  denir.

Difüzyon, hem canlı hem de cansız ortamlarda gerçekleşebilir.

A.Basit Difüzyon:  Moleküller, zarda bulunan fosfolipit tabakasından zarın her iki tarafındaki yoğunlukları eşitleninceye kadar geçiş yapar. Enerjinin harcanmadığı ve taşıyıcı proteinlerin kullanılmadığı bu olayda yağda çözünen ve yağ çözen maddeler ile gazlar fosfolipit tabakadan başlar geçer. Maddelerin zardan bu şekilde geçişine  basit difüzyon  denir.

Hücre zarından difüzyon ile geçemeyen moleküller;  Nişasta, glikojen, protein, yağ, disakkaritler (maltoz, sakkaroz, laktoz), dipeptit, ATP, RNA vb.

Hücre zarından difüzyon ile geçebilen moleküller; Riboz, deoksiriboz, glikoz, früktoz, galaktoz, O ₂ , CO ₂ , amonyak, üre, su ve suda çözünmüş mineraller, monomerler (amino asit, gliserol, yağ asitleri) vb.

Bir kullanarak difüzyon hızı;

• Zardaki protein kanalının sayısı arttıkça difüzyon hızı artar.
• Molekülün büyüklüğü arttıkça difüzyon hızı azalır.
• Ortam sıcaklığı arttıkça moleküllerin artacağından difüzyon hızı da artar.
• Arttarça difüzyon hızı artar.
• İki ortam arasındaki yoğunluk farkı arttıkça difüzyon hızı artar.
• Molekülün yapısal özellikleri vb. durumlardan etkilenir.

NOT: Difüzyon kullanarak enerji harcanmaz, enzim kullanılmaz, canlılık şart değildir.

B. Kolaylaştırılmış Difüzyon:  Su ve suda çözünen bazı maddeler, hücre zarındaki fosfolipit tabakadan kağıt geçemez ancak protein yapılı özel taşıyıcılar üzerinden veya proteinlerin oluşturduğu kanallardan geçebilir. Moleküllerin bu şekilde zardan geçişine sebep olmuş  difüzyon  denir.

• Amaç difüzyonun daha hızlı gerçekleşmesini sağlamaktır.
• Sadece yüksek derişimden düşük derişime doğru olur.
• Kolaylaştırılmış difüzyonda enerji harcanmaz, madde sahip olduğu kinetik enerji ile yer değiştirir. Glikoz, fruktoz, galaktoz, amino asitler, iyonlar, tuzlar gibi suda çözünebilen maddeler bu yolla hücre içine alınır.

Diyaliz:  Seçilmiş moleküllerin seçici geçirgen zardan difüzyonuna  diyaliz  denir.

Diyaliz, farklı çözümime sahip olan bir çözümlenebilir özelliktedir.

C. Osmoz  Osmoz suyun difüzyonudur.

Suyun çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama doğru seçim geçirgen zardan geçişine  osmoz  denir.

Seçmek düzenekte suyun osmozla seçici geçirgen zardan geçişi seçmek. Başlangıçta Z kolundaki sükroz yoğunluğu yüksek, Y kolundaki sükroz yoğunluğu düşüktür. Sükroz, büyüktür; daha küçük olan su molekülleri çok etkili Y kolundan daha az etkili Z koluna doğru geçer.

Hipotonik Çözelti;  Düzeltmemüş olduğu derişimin hücrelerinin az, su miktarının fazla olduğu çözeltilere denmektedir. Diğer bir hipotonik çözelti hücreye oranla çözücünün az olduğu, çözünenin fazla olduğu çözeltidir.

İzotonik Çözelti;  Düzeltmemüş madde derişimi hücresel su derişimine eşitlenir.

Hipertonik Çözelti;  Düzeltmemüşünüzunuzu derişimi hücreye oranla fazla içerir hipertonik çözelti denmektedir. Yani şarj edilebilir fazla çözen fazla olan ortamdır.

Plazmoliz:  Hipertonik bir ortama konulan bir hücre su kaybeder ve büzülmeye başlar. Yaşana bu olaya ise  plazmoliz  diyor. Çünkü hipertonik odada su miktarı az ve derişimi fazladır. Bu hücrelerin hipertonik ekranında su kabederek büzülür.

Deplazmoliz:  Plazmolize uğramış olan bir hücre hipotonik bir ortama girmesi gerekir su alarak eski haline döner. bu olaya ise  deplazmoliz  denetler.

Turgor Basıncı:  Bir hücrenin hipotonik bir ortama koyulması için hücre su alarak şişer. Buna  turgor  diyor. Bqasınç artar bu basınca ise  turgor basıncı  deneniyor.

“alt =” “aria-hidden =” true “/>

Turgor basıncının faydaları ise, bitkiye dirençlik, diklik sağlamasının yanı sıra stomaların açılmasını sağlar.

Hayvan hücrelerinin bitki hücreleri gibi hücre çeperi mevcuttur. Turgor basıncına fazla dayanamaz ve patlarlar. Hayvan hücrelerinde bu olay GENELLİKLE alyuvarlarda Meydana gelir bu olay ettiklerinin  hemoliz bunların olduğu belirtilmektedir  .

2- AKTİF TAŞIMA

Hücre zarından geçebilecek büyüklükteki moleküllerin az yoğun ortamdan, çok yoğun ortamda ortama enzimlerin ve taşıyıcı moleküllerin olduğu geçmesine  aktif taşıma  deniyor. Aktif taşımada gerçekleşen bu madde alışverişinde enerji harcanmaktadır.

ÖNEMLİ NOTLAR: “alt =” “aria-hidden =” true “/>

• Aktif taşıma olayı hücre zarından geçecek şekilde, hücre dış ve iç yoğunluk farkının artış göstermesi içindir gerçekleşen bir olaydır.
• Aktif hücre gerçekleşiyor demektir.
• Ayrıca sadece canlı hücreler aktif taşıma yapabiliriliyor.
• Unutulmuyor ki, aktif taşımanın geçiş yönü difüzyon olayının tersidir.

Büyük Moleküllerin Geçişleri

1- ENDOSİTOZ

Hücre icine alınmayacak büyüklükteki moleküler  endositoz  denenir.

Endositoz İki Şekilde Gerçekleşir; Bunlar,
fagositoz:  Hücre icine alınmayacak büyüklükteki Katı moleküllerin, yalancı ayakların olduğu Hücre icine alınacak  fagositoz  deniyor. Taşretan hücre içine taşınır. Bu maddeler koful bulunan sindirilip monomerleri sitoplazma içine dağılır.

Pinositoz:  Hücre icine alınmayacak büyüklükteki Sıvı moleküllerin pinositoz cebi oluşturmasıyla Hücre Için alınmasına  pinositoz  denilmektedir. Sıvı moleküller hücre zarına değecektir bir koful yani pinositoz cebi oluşur ve kullanılır sıvı moleküller hücre içine alınır. Pinositozda oluşan koful fagositozda oluşan kofula oranla daha küçüktür. Hormonlar ve antikorlar hücre içine pinositoz ile alınırlar.

2- EKZOSİTOZ

Hücrede meydana gelen reaksiyonlar sonucu salgılanacak olan bir hücre katarak hücresinin hücre dışına  ekzositoz  denmektedir. Ekzositoz için hücre içinde meydana gelen kofulda golgi büyük bir rol oluşur. Hücre dışına bırakılır.