SÜRTÜNME KUVVETİ

Sürtünme kuvveti: Temas halinde olan iki nesnenin arasında oluşan ve harekete karşı koyan kuvvete verilen isimdir. Bu kuvvetin ortaya çıkması için hareket gerekmez ancak hareketin olduğu durumlardaki (kinetik) sürtünme kuvveti, hareketin olmadığı durumdan (statik) farklıdır.

Bir masayı yatay olarak hareket ettirmeye çalıştığımızı düşünelim. Önce biraz zorlanırız sonra masa hareket etmeye başladığında kolay bir şekilde onu sürükleyebiliriz. Bu hareketliyken sürtünme kuvvetinin durgunken olduğu şekle göre daha az olduğunu gösterir ayrıca bu sonuçtan sürtünmeyi kinetik sürtünme kuvveti ve statik sürtünme kuvveti olmak üzere ikiye ayrılır.

KİNETİK SÜRTÜNME KUVVETİ 

Eğer tahta kutuya yeterince kuvvet uygularsanız, statik sürtünme kuvvetini alt edip cismi hareket ettirmeye başlayabilirsiniz. Cisim hareket ederken de sürtünme kuvveti hala uygulanmaktadır. Çünkü yüzeyler birbirine temas etmeye devam etmektedir. Kinetik sürtünme kuvveti (kinetik hareket eden demektir), hareket yönünün zıt yönüne doğrudur. Yani kinetik sürtünme kuvveti harekete direnir.

Kinetik sürtünme kuvvetinin büyüklüğü hep sabit kalır, cisim harekete geçtikten sonra değişmez. Kinetik sürtünme nedeniyle hareket eden bir cisme kuvvet uygulamaya son verilirse cisim yavaşlar ve durur.

STATİK SÜRTÜNME KUVVETİ

Statik sürtünme sayesinde bir cisim bir yüzey üstünde kaymadan durur. Statik sürtünme kuvveti uygulanan kuvvete eşit ve zıt yönlüdür. Yerde duran tahta bir kutuyu düşünelim. Aslında kutuyu hiç itmezseniz, sürtünme kuvveti de uygulanmaz. Ama itmeye başlarsanız sizin uyguladığınıza zıt yönde sürtünme kuvveti uygulanmaya başlar. Hareket etmeyen bir cismin dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir. 

SÜRTÜNME KUVVETİNİN HAYATIMIZDAKİ ETKİLERİ

Sürtünme kuvvetinin olumlu ve olumsuz etkileri vardır. Sürtünme kuvveti elbiselerimizi, ayakkabılarımızı aşındırır, kibritin yanmasını sağlar. Yazı yazabilmemiz, ayakta düşmeden durabilmemiz sürtünme kuvveti ile olur. Kışın buzlu yollarda sürtünme çok azdır, sürtünmeyi artırmak için araba tekerlerine zincir takılır. Makine parçalarının aşınmasını engellemek içinde yağlanması sürtünmeyi azaltmak için yapılır. Buzdolabının tekerlekli olması sürtünme kuvvetini azaltır.

Sürtünme kuvveti, cisimlerin yüzeyde tutunmasına yardım eden bir etkendir. Eğer sürtünme kuvveti var olmasaydı birçok yaşamsal faaliyetler mümkün olmazdı.

• Buzlu kaygan yollarda kışlık kalın ayakkabılar giyer, otomobillerimizin lastiklerine zincir takarız, böylece sürtünmeyi artırır, daha güvenli hareket ederiz.

• Çanta, bavul, buzdolabı, elektrik süpürgesi gibi araçlara tekerlek takarız, Böylece sürtünmeyi azaltarak kolay hareket etmelerini sağlarız.

• Bisikletimizin zincir ve dişlilerini yağlarız, Sürtünmeyi azaltarak kolay hareket etmesini sağlar, aşınmasını önleriz.

• Bisikletimizin fren pabuçlarındaki lastikleri sık sık değiştiririz, Frenlere bastığımızda sürtünmeyi artırarak istediğimiz anda durmasını sağlarız.

• Karlı, buzlu havalarda, yollara kum ve toprak dökeriz. Yolu pürüzlü hâle getirerek yayaların, taşıtların kaymasını önleriz.

Buzun sürtünme kuvvetinin toprak veya asfalta göre daha düşük olduğu bilinmektedir. Kışın buzlu yollarda araçlar daha fazla kaymakta ve frenlerin etkisi daha az olmaktadır. Bu nedenle kışın meydana gelen kazalar, diğer zamanlara göre daha fazla olmaktadır. Bu nedenle kışın buzun erimesi için tuz kullanılması (suyun donma sıcaklığını düşürür) veya toprak atılması bu sürtünme kuvvetini artırmak içindir.

makineler çalışırken, içerisindeki parçalar birbirine sürtünürler. Sürtünen bu parçalar zamanla aşınarak kullanılmaz hale gelirler. Makinelerin yıpranmasını engellemek için sürtünme kuvvetini düşürücü önlemler almak gerekir. Yani sürtünme kuvvetinin çok büyük yararları olmakla beraber bazı zorlukları da vardır.

SÜRTÜNME KUVVETİ NELERE BAĞLIDIR: Pürüzlü yüzeylerde sürtünme kuvveti daha fazladır. Kaygan yüzeylerde sürtünme kuvveti azdır. Pürüzlü yüzeylerden girinti ve çıkıntılar daha fazla bulunur.

Sürtünme kuvveti cismin ağırlığına ve yüzeyin cinsine bağlı olarak değişir.

1. Cismin ağırlığı: Cismin ağırlığı artarsa sürtünme kuvveti de artar. Kışın kayan otomobillerin ağırlığı artırılarak sürtünme kuvveti artırılmaya çalışılır.

2. Yüzeyin cinsine: Yüzey pürüzlü ise sürtünme kuvveti artacaktır.

Not: Sürtünme kuvveti yüzeyin büyüklüğüne bağlı değildir.

SÜRTÜNME KUVVETİNİ ARTIRMAK VE AZALTMANIN YOLLARI:

Sürtünme kuvvetini artırma yollarından bazıları şunlardır:

• Kışın araba lastiğine zincir takılması
• Sporcuların ayakkabılarının altına dişler yaptırılması
• Dik yollarda ulaşımı kolaylaştırmak için önlem alınması.

Sürtünme kuvvetini azaltma yollarından bazıları şunlardır:

• İş makinelerinin tekerlerinde dişlerin büyük olması
• Büyük cisimlerin altına tekerlek konması
• Makinelerin ve kapı menteşelerinin yağlanması

SÜRTÜNME KUVVETİNE AİT BİR ÖRNEK VİDEO

KAYNAKÇA 

•  Sürtünme Kuvveti Nelere bağlıdır? (fenokulu.net)
• Sürtünme Kuvveti Tanımı ve Sürtünme Kuvvetinin Özellikleri – Fizik Formülleri (wordpress.com)
• Sürtünme kuvveti – Vikipedi (wikipedia.org)
• Sürtünme Kuvveti | Fizikbilimi.Gen.TR
• 9.Sınıf MEB Fizik Dersi Kitabı