halk oyunları

HALAY

Düğünlerin vazgeçilmez oyunlarının başında halay gelir. Bu tip etkinlikler genellikle davetlilerin katılımıyla çekilen halay ile daha eğlenceli hale gelir. Ayrıca halay, kutlamaların da vazgeçilmez oyunlarındandır. Çıkış sebebine, eşlik eden çalgılara, ezgilere ve oynandığı yöreye göre halayın faklı türleri de bulunur.

Halay, kökleri tarih öncesi dönemlere kadar uzanan bir oyundur. Türk ve Altay kültürlerinde “alay” olarak bilinen bu oyun, birçok kültürde tören dansı olarak yer alır. Dayanışmayı, birlikte hareket etmeyi ve yaşam enerjisini ifade eder.

Halay Nasıl Çekilir?

Genel olarak davul ve zurna eşliğinde, en az 3 kişi ile oynanır. Halay çekecek kişiler yan yana dizilirler ve küçük parmakları ile birbirlerine tutunurlar. Halayın başı sağ taraftır ve burada bulunan kişi halayın lideri olarak bilinen halay başıdır. Halayın başında ve sonunda bulunan kişiler halay çekilirken, boşta olan elleri ile mendil sallarlar. Yavaş ritimlerle başlayan halay giderek hızlanır ve yüksek bir ritimde sonlanır.

Halay oyunu, ayak figürleri ile oynanan bir oyundur. Çok sayıda kişinin oynadığı halaylarda, yüksek ritimlerde senkronize hareket etmek zordur. Halay oyunu sol ayağın sağ tarafa doğru savrulup tekrar yerine koyulması ile başlar. Sonra aynı şekilde sağ ayak sola doğru savrulup yerine koyulur ve sırasıyla önce sol ayakla, sonra da sağ ayakla sağ tarafa doğru birer adım atılır. Sağ ayağın adımından sonra ise sol ayak ile ilk hareket tekrarlanır. Bütün adımlar ritim eşliğinde akıcı bir şekilde tekrar edilir. Halay oyunu geniş bir alan içinde çember çizecek şekilde ilerlenerek oynanır.

Halay sadece kadınlar veya erkekler arasında oynanabileceği gibi karışık da oynanabilir. Halay oynayanlar, küçük parmaklarla birbirine tutunmak yerine kol kola da girebilirler veya ellerini yandaki kişinin omuzuna atarak da oynayabilirler.

Farklı bölgelerde oynanan halaylar farklılık gösterebilir. Genel olarak Türkiye’deki halayları Çukurova veya güney halayları, bozkır halayları ve doğu halayları olarak üç gruba ayırmak mümkündür. Çukurova halayları genellikle Gaziantep ve Adana yörelerinde, bozkır halayları Orta Karadeniz’de ve İç Anadolu’nun bozkırlarında, doğu halayları ise Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde oynanır.

HORON

Doğu Karadeniz’in geleneksel halk oyunu olan horon, vartevor denilen yayla şenlikleri gibi toplu eğlencelerde kaval, klarnet, kemençe ya da tulum eşliğinde, yalnız erkekler, yalnız kadınlar ya da kız-erkek karışık olarak oynanabilir. Düz çizgi, yarım daire ya da halka şeklinde, Karadenizi yansıtan hızlı ve çevik hareketlerle oynanır.

Horon tepme kavramı oyunun seri ve sert hareketlerinden kaynaklı olarak türemiştir ancak Karadeniz yöresinde horon, vurmak, oynamak, etmek gibi fiillerle desteklenir.

Genel olarak bilinen horon türleri kemençe ve tulum horonlarıdır. Kemençe horonu genel itibariyle, üç ayak ya da düz horon denilen 10 sayılık kalıpta bir oyunla başlar. İlk altı adımda ayaklar sağa ve sola adımlar olarak gerçekleştirilir yedinci adım öne sekizinci sağa dokuzuncu geri ve onunca adım sola olarak tamamlanır. İlk adıma dönerek tekrar edilir. Kollar havada ve gergindir. Horonu oynatanın komutuna göre ikinci bölüme geçilir buna yenlik hareketi denir. İlk baştaki hareketler sağa sola dönülerek bütün vücudu kullanarak uygulanır. Son bölümde kollar tekrar havada ve gergin tutulurken horon hızlanır hareketler serileşir ve sertleşir, bütün vucudun kullanıldığı bölümdür. Komutla birlikte kollar indirilip omuzlar sallanarak devam edilir. On sayılık hareketlere ek olarak yöresel olarak da değişen ayak ve kol hareketleri de eklenerek horon süslenebilir.

Tulum horonunda ise oyun şekilleri ve hareketler farklılık gösterir. Tulum horonunda karşılıklı atma türkü bölümleri daha fazladır. Horonu oynatan kişiye göre de değişebilmekle birlikte genel olarak atma türkünün ritim sayısına göre sağa sola birer adım ya da sağa iki sola iki adım ve sonunda kolları öne savurma hareketiyle başlar. Türkü sonunda sağ ayak ve ellerin öne çıktığı yöresel nidalarla bölüm bitirilir. Hemşin horonu sağ ayağın kolla birlikte çekilip sağa doğru tulumun ritmine göre yere vurulması hareketiyle oynanır. İki ayak horonu ise sol ayak arkadan sağ ayak önden sağa atılıp sol ayak iki kere sağ ayak iki kere sallanarak sert hareketlerle ve hızlanarak oynanır.

KOLBASTI

Öncelikle kolbastı nedir ? Bu sorunun cevabını verelim. Kolbastı veya bir diğer adıyla hoptek olarak bilinen halk oyunu Trabzon bölgesine ait hızlı bir biçimde oynanan bir oyundur. Kolbastıda genel olarak bölgenin geleneklerini işleyen olta atma , ağ atma , kürek çekme , ağ çekme gibi hareketler sergilenir.  Kolbastı günümüzde popülerliğini arttırmıştır. Özellikle düğünlerde çok güzel sahneler ortaya çıkmaktadır.

ZEYBEK

Zeybek oyunları mertlik, yiğitlik ve gururun simgesidir. Sonsuz kahramanlık öykülerini içerir ve oldukça gösterişli ve etkileyicidir. Şahin ve kartalın hareketlerinden esinlenerek sert ve cesur bir tavırla oynanır. Kolların koltuk altlarına kadar çekilip daha sonra kaldırılması, ayak çekerken başın biraz öne eğilmesi, otururken göğe doğru keskin bir bakış atılması hep kartaldan esinlenmelerdir..

Bölgenin oyun türü Zeybektir. Batı Anadolu’nun hemen hemen her, yerinde ”Zeybek” türündeki oyunlar,­görülür. Afyon, Antalya, Isparta, Burdur, Sakarya çizgisinin batı tarafında kalan illerimizde bu tür oyunun büyük etkileri vardır.

Genel de oyunları ikiye ayırmak mümkündür. 1-Ağır Zeybekler 2- Kıvrak Zeybekler (yürük). Ancak Halikarnas Balıkçısına göre oyun oynanışı bakımından 3 ayrılır. 1-Meydanı dolaşıp elleri havaya kaldırma 2- Üzüm salkımı koparıp diz üstüne düşerek sepete koyma 3- Sepetteki üzümü ezerek şarap suyu çıkarma.

Halk Müziği: Yörenin ritmik özelliği, dokuz zamanlı oluşudur. Divan, bağlama, tambura, cura, üçtelli, zurna, sipsi, kaval, zillimaşa, davul, kaşık, kabak kemane.

Yörede kadınların oynadığı oyunlara ”Kadın Zey­bek”, erkeklerin oynadığı oyunlara ”Erkek Zeybek” denil­mektedir. Kadınların oynadığı oyunlar erkeklerin oynadığı oyunlara göre daha yürüktür. Erkek oyunlarının yöredeki bir diğer adı da “Ağır Zeybek” tir. Ege nin bir çok yerinde oynanan bu tür oyunların en ağırlarına İzmir, Aydın, Muğla, Manisa illerinde rastlamak mümkündür. Zeybek oyunlarının diğer oyunlara (Bar, Halay, Horon v.b.) göre en büyük özelliği tek olarak serbest oynanmasıdır. Toplu olarak oynanan Zeybek oyunlarında oyuncular arasında müzik ve ritim hariç hiçbir bağ bulunmaz. Oyunu oynayan kişi hiçbir kurala bağlı kalmadan tamamen içinden geldiği gibi oynar.Zeybek oyunları toplu olarak oynandığında, yöresel olarak daire formu kullanılır