Madde Alışverişi

HÜCREDE MADDE ALIŞVERİŞİ
▪ Hücre zarında gerçekleşen bir olaydır.

▪ Hücre zarından geçebilenler:
O₂,CO₂,CO,su,mineraller,glikoz,fruktoz,galaktoz,yağ asidi,gliserol,a.asit,vitamin,alkol.

▪ Hücre zarından geçemeyenler:
Protein,yağ,karbonhidrat.

▪ 4 yolla olur:

1) DİFÜZYON

▪ Difüzyon yayılma olarak da bilinir. Maddelerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru kendiliğinden yayılmasıdır.

▪ Enerji harcanmaz.
▪ Enzim kullanılmaz.
▪ Canlı ve cansız ortamda görülebilir.
▪ Denge sağlanana kadar devam eder ve durur.

▪ Basit ve kolaylaştırılmış difüzyon olmak üzere iki çeşidi vardır.

1. Basit Difüzyon

▪Basit difüzyonla madde geçişi fosfolipit moleküllerinin arasından olur. Dolayısıyla yağda çözünen moleküller, yağı çözen moleküller ve gazlar basit difüzyon ile taşınır. Bu taşıma yönteminde taşıyıcı protein kullanılmaz.

▪Basit difüzyon madde alışverişinin gerçekleştiği iki ortamın yoğunlukları eşitleninceye kadar devam eder.

▪ Çift yönlü gerçekleşebilir.

• küçük moleküller büyük moleküllere göre,
• yağda çözünenler suda çözünenlere göre, 
• nötr atomlar iyonlara göre, 
• negatif iyonlar pozitif iyonlara göre daha hızlı difüzyona uğrar.

2. Kolaylaştırılmış Difüzyon

▪ Zardan geçebilecek moleküllerin çok yoğun oldukları bölgeden az yoğun oldukları bölgeye taşınmasıdır.

▪ Taşıma sırasında ATP harcanmaz. Fakat basit difüzyondan farklı olarak taşıyıcı proteinler ve enzimler kullanılır. Su ve suda çözünen moleküller bu yolla taşınır.

▪ Bu olayda görev alan enzimler taşınacak maddenin taşıyıcı proteine bağlanıp ayrılmasında görevlidir.

DİFÜZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1) Küçük moleküller,büyük moleküllere göre daha kolay geçerler.
2) Nötr moleküller iyonlara göre daha kolay geçer.
Negatif iyonlar biraz daha kolay geçer.
3) Yağda çözünen maddeler, çözünmeyenlere göre daha kolay geçer.
4) Yağı çözen maddelerde kolay geçer.(Alkol ve eter gibi.)
5) Por sayısı ve sıcaklık arttıkça difüzyon hızı da artar.
6) İki ortam arasındaki yoğunluk farkı ne kadar çoksa difüzyonda o kadar hızlı olur.
7) Akışkanlığı fazla olan ortamlarda difüzyon hızlı olur.

DİYALİZ : Suda çözünmüş maddelerden bazılarının yarı geçirgen zardan difüzyonuna denir.Böbrekleri çalışmayan insanlarda suni olarak oluşturulan bir ortamla kandaki üre temizlenir.

2) OSMOZ
▪ Suyun difüzyonudur.Suyun çok olduğu yerden az olduğu yere geçmesidir.

HİPERTONİK ORTAM(ÇOK YOĞUN ORTAM)
▪ Bir hücre kendisinden daha yoğun bir ortama konursa su kaybederek büzülür. Bu olaya plazmoliz denir.

HİPOTONİK ORTAM(AZ YOĞUN ORTAM)
▪ Bir hücre kendisinden daha az yoğun bir ortama konursa su alarak şişer. Bu olaya deplazmoliz denir.

▪ Bitki hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre şişer ve turgor durumuna geçer.
▪ Hayvan hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre patlar.Buna hemoliz denir.

İZOTONİK ORTAM(DENGE ORTAM)
▪ Bir hücre izotonik bir ortama konursa hiçbir değişikliğe uğramaz.

OSMATİK BASINÇ
▪ Hücre içerisindeki çözünmüş maddenin hücre zarına yaptığı basınçtır

TURGOR BASINCI
▪ Hücre içerisindeki suyun hücre zarına (yada çepere) yaptığı basınçtır.
▪ Kofullar tarafından ayarlanır.
▪ Turgor çok artarsa su girişi durur.
▪ Turgor, otsu bitki ve yaprakların dik durmasını sağlar.
▪ Turgor, stomaların açılıp kapanmasını sağlar.

3) AKTİF TAŞIMA
▪ Bir maddenin az olduğu yerden çok olduğu yere geçmesidir.
▪ Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler aktif taşıma ile taşınır.
▪ Enzim kullanılır.
▪ Enerji harcanır.
▪ Sadece canlı hücrelerde görülür.
▪ Denge yoktur.
▪ Taşıyıcı moleküller kullanılır.

4) ENDOSİTOZ VE EKZOSİTOZ

▪ Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki maddelerin oluşturulan ceplerle içeri alınmasına endositoz;yine aynı yolla dışarı atılmasına ekzositoz denir.

ENDOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ
▪ Enerji harcanır.
▪ Enzim kullanılır.
▪ Hücre zarı azalır.Hücrenin içeriği artar.
▪ Hücreye alınan bu büyük maddeler lizozomdaki ve besin kofulundaki hücre içi enzimlerle parçalanır.
▪ Tek hücrelilerde ve akyuvarlar da çok görülür.
▪ Canlılık delilidir.
▪ Denge yoktur.
▪ Bitki hücrelerinde ve diğer çeperi olan hücrelerde görülmez.

EKZOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ
▪ Enerji harcanır.
▪ Enzim kullanılır.
▪ Hücre zarı artar.Hücrenin içeriği azalır.
▪ Canlılık delilidir.
▪ Denge yoktur.
▪ Boşaltım kofulu ve golgi yardımıyla atılır.
▪ Bitki ve hayvan hücrelerinde görülür.