Sarayda Çocuk Eğitimi

  ŞEHZADE KİMDİR?

  Osmanlı Devleti’nde padişahların erkek çocuklarına şehzade denir. Farsça kökenli bir kelimedir. Şah ile zade (oğul demek) birleşmesinden oluşan bir ünvandır. Hanedan soyundan gelen erkek çocuklar şehzade olarak adlandırılırdı.

  Padişahın erkek çocukları olan şehzadelerin doğum haberi bir hatt-ı hümayunla veziriazama bildirilirdi. Devlet adamları padişahı tebrik eder ve hediye verirdi. Şehzadelerin doğumu büyük törenlerle kutlanır, halk da bu şenliklere iştirak ederdi.  Şehzade annelerine Haseki Sultan denirdi ve Haremde çok önemli bir yere sahipti.

  Şehzadelerin sünnet düğünlerinde de çok büyük şenlikler yapılırdı. Şenliklerde halka ziyafetler verilirdi. Şehzadelerin sünnet düğünlerine Sür-ı Hıtan denirdi.

.

 ŞEHZADELERİN EĞİTİMİ

 Osmanlı Devleti, padişah adayı olması nedeniyle şehzadelerin eğitimine çok önem vermişti.Saray geleneğine göre dört yaşına gelen şehzade, haremdeki Şehzadegan Mektebinde ilk eğitimine başlardı. Bed-i Besmele merasimi denen ve bütün devlet adamlarının katıldığı büyük bir törende şehzadeye, konusu besmele öğretimi olan ilk dersi şeyhüislam verirdi.

  Şehzadeler lala ya da molla adı verilen hocalardan dersler alırlardı.Şehzadeler eğitim programı boyunca Kur’an-ı Kerim, Tarih Coğrafya, Arapça, Farsça dersler alır, güzel yazı yazmayı öğrenirdi. Ayrıca spor dersleri olarak ok atma, ata binme, avcılık, cirit atma, gürz kullanma ve güreş dersleri alırdı.

  Şehzadeler Kuruluş ve Yükseliş Dönemlerinde 12- 13 yaşlarına geldiklerinde sancaklara sancak beyi olarak gönderilirdi. Sancak yönetim tecrübesi edinirken aynı zamanda eğitimleri devam ederdi. 

    BED’İ BESMELE

    Osmanlı Devleti öğretim kurumlarından biri olan dârüttalîm, taş mektep, mahalle mektebi gibi adlarla da anılan sıbyan mektepleri dinîn öğretildiği kurumlardı. Dinî bilgileri öğrenmek için ilk aşama Besmele’yi öğrenmekti. Osmanlı Devleti’nde çocuklar dört veya beş yaşına geldiklerinde ilk mektebe, bugünkü karşılığı ile ilkokula başlarken “Bed’-i Besmele töreni ile (tören sırasında dualara” âmîn “denildiği için” Âmîn Alayı “da denilir) başlarlardı. 

     Bed’-i Besmele törenlerinin, törene katılan okul korkusunu giderme, çocuk okuma isteğini aşılama ve çocukları arkadaşlarıyla kaynaştırma gibi önemli pedagojik amaçları vardı. Aynı zamanda bu törenler sayesinde çocuk, aile olduğu gibi, cemiyette de yeni bir statü kazanırdı. Bu merasimlere verilen büyük ehemmiyet, İslâmî terbiye anlayışında mektebe ve öğretmenlere verilen değeri ortaya koymaktadır.

  ENDERUN NEDİR?

  Enderûn, saray içinde bir okuldur. I. Murat Döneminde Edirne’de açılmıştır. Pençik sistemi ile saraya getirilen hristiyan çocukları enderun mektebinde en güzel şekilde yetiştirilmiştir. Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde Enderun mektebine daha da önem verilmiş pençik sisteminin yanında devşirme sistemi de uygulanmıştır. (Hristiyan Çocuklar Enderun mektebine gelebilmek için önce müslüman aile yanında  ilk terbiye verilmiştir. Daha sonra Edirne Sarayı, İbrahim Paşa Sarayı ve Galatasarayı’nda eğitim almışlardır.) Enderunda hem pratik hem de teorik eğitim verilmektedir. Sarayda, orduda ve hükûmet işlerinde çalışacak memurları ve hizmetlileri yetiştirmek bu okulun görevi idi.

   Enderûn mektebinde;  Kur’an-ı Kerim, tefsir, hadis, kelam  gibi dini dersler, edebiyat, inşa (şiir), dil bilgisi, Arapça, Farsça  gibi dil ve edebiyat dersleri ve matematik, coğrafya, mantık gibi müspet ilimler okutulurdu .Ayrıca  Osmanlı saray geleneği ve görgüsüyle , protokol kaideleri ve bürokratik işler öğretilirdi. Çeşitli sanat kollarında beceriler kazandırıldığı gibi sportif faaliyetlere de yer verilirdi. Enderunda yetişen aynı zamanda sanatkar olurdu.

  Enderûndan sadrazamlar, kaptan paşalar, yeniçeri ağaları, eyalet valileri, sancak beyleri, daha başka hizmetler için önde gelen kişiler, ayrıca şairler, edipler, ressamlar, mimarlar, müzisyenler, tarihçiler, fen ve matematik bilginleri yetişirdi. Enderûn okulunun temel özelliği, saray içinde olması ve bütün derslerin Türkçe okutulmasıdır. Fatih kanunnamesi ve Enderûn mektebinin durumu da gösteriyor ki, Osmanlı devrinde Türkçeye devlet dili olarak önem verilmiştir.

Osmanlı Devleti farklı ırk, dil, din, mezheplere mensup insanlardan oluşan bir toplum yapısına sahip olduğu için kültür ve disiplin prensip olarak benimsenmiş mülki ve askeri kadrolar bu anlayışla yetiştirilmiştir.

Enderunda yetişen devlet adamları taşrada ve ya başkentte önemli görevlere getirilirdi. 

  HAREM NEDİR?

  Harem; lûgatte korunan, mukaddes ve muhterem yer anlamlarına gelmektedir. Ev, konak ve saraylarda genellikle iç avluya bakacak bir şekilde planlanan, yabancı erkeklerle karşılaşmadan rahatça günlük hayatlarını sürdürdükleri kısımdır. Burada yaşayan kadınlara da harem deniyor olması, İslamiyet´in bu bölümlere, özellikle hane kadınlarıyla belirli bir kan bağı olan  erkeklerin (nâmahrem) girişini yasaklamasından kaynaklanır.

   Osmanlı devlet teşkilâtında harem-i hümâyûn tabiri hem haremi hem de enderunu içine alır. Haremde padişahın yaşadığı bölüme Hünkar Dairesi denirdi. Padişah anne, eş ve çocukları da bu bölümde yaşardı.

    Enderun padişah, saray ve devlet hizmetinde bulunacak erkeklerin, harem ise ikametgâh görevinin yanında yetiştirilmesi için bir eğitim müessesesidir. Bu bakımdan hareme yüksek dereceli kadınlar akademisi de denilebilir. Burada en alt kademe olan cariyelikten ustalığa kadar bir terfi sistemi bulunmaktadır. 

Sarayda bulunan cariyeler, kendi içlerinde deney ve birikimlerine göre 3 kategoriye ayrılırdı. Acemi, usta , kalfa  konumları 7 yıllık eğitimin sonunda elde edilirdi. kalfa olan cariyeler haremde bulunan cariyelerin yetişmesinden sorumluydu. Haremde bulunan cariyeler saray adabı, müzik ve raks, din eğitimi, Arapça ve Farsça, tarih eğitimi alırlardı. Harem bir eğlence mekanı değil sarayda esir kızların yetiştirildiği okuldu.

Cariyeler 7- 9 yıl eğitildikten sonra azad edilirdi. Azad olmak istemeyenler haremde görev alabilirdi. Evlenmek isteyen cariyeler Enderunda yetişen erkekler ile evlendirilirdi.

Bir cariye padişahın eşi olursa kadın efendi ve ikbal olarak adlandırılır ve emrine cariyeler verilirdi.